Class 12 Political Science Chapter 11 ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্বন্ধ Solutions | AHSEC Assam | Assamese Medium
দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ৰাজনীতি বিজ্ঞান পাঠ্যৰ একাদশ অধ্যায় – ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্বন্ধৰ সকলো অনুশীলনী প্ৰশ্নৰ সহজ আৰু বুজিবলৈ সুবিধাজনক সমাধানসমূহ (AHSEC Assam – Assamese Medium, Latest Syllabus)
এই অধ্যায়ত স্বাধীনোত্তৰ কালত ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ গঠন আৰু ইয়াৰ প্ৰধান দিশসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। ইয়াত জোট নিৰপেক্ষ আন্দোলনত ভাৰতৰ ভূমিকা, চুবুৰীয়া ৰাষ্ট্ৰ যেনে চীন আৰু পাকিস্তানৰ সৈতে সম্বন্ধ, আৰু বিশ্বৰ মহাশক্তি আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ (বৰ্তমান ৰাছিয়া) লগত ভাৰতৰ সম্পৰ্কৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা হৈছে। এই পাঠ্যখনে শিক্ষাৰ্থীক ভাৰতৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ নীতি আৰু কৌশলসমূহ বুজিবলৈ সহায় কৰে। অস্পীন একাডেমীৰ (Ospin Academy) এই সমাধানসমূহত প্ৰতিটো প্ৰশ্নৰ গভীৰ ব্যাখ্যা আছে, যি শিক্ষাৰ্থীক পৰীক্ষাৰ বাবে সু-প্ৰস্তুতি কৰাত সহায় কৰিব।
✅ কি শিকিব:
- ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ মূল সিদ্ধান্তসমূহ
- জোট নিৰপেক্ষ আন্দোলনত নেহৰুৰ ভূমিকা
- চীন আৰু পাকিস্তানৰ সৈতে যুদ্ধ আৰু শান্তিৰ প্ৰচেষ্টা
- ভাৰতৰ পাৰমাণৱিক নীতি আৰু ইয়াৰ প্ৰভাৱ
- বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশৰ সৈতে ভাৰতৰ সম্পৰ্কৰ পৰিৱৰ্তন
🎯 অস্পীন একাডেমীৰ সুবিধা:
- AHSEC Class 12-ৰ নতুন পাঠ্যক্ৰম অনুসৰি সম্পূৰ্ণ সমাধান
- পৰীক্ষাৰ বাবে সহজ আৰু সুগঠিত উত্তৰ
- অসমীয়া মাধ্যমে শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে সুবিধাজনক ভাষা উদাহৰণ
- ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্বন্ধৰ এক ঐতিহাসিক আৰু সাম্প্ৰতিক বিশ্লেষণ
Class 12 Political Science (ৰাজনীতি বিজ্ঞান) AHSEC 2nd Year | Chapter-wise Solutions PDF
Limited Time Offer!
(For AHSEC Class 12 Political Science, 2nd Year)
Get chapter-wise solutions PDF for Class 12 Political Science (Assamese Medium) curated as per latest AHSEC syllabus.
Perfect for exam-focused preparation with clear answers, explanations, and diagrams in Assamese.
Ideal for homework, self-study, and revision.
অধ্যায় – ৪
ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্বন্ধ
(India’s External Relations)
পাঠভিত্তিক প্রশ্নোত্তৰ
পাঠভিত্তিক অনুশীলনী (পাঠ্যপুথিৰ পৃষ্ঠা নং ৮০-৮১)
১। প্ৰতিটো উক্তিৰ বিপৰীতে ‘শুদ্ধ’ বা ‘অশুদ্ধ’ লিখাঃ—
(ক) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাই ভাৰতক ইউ এছ এ আৰু ইউ এছ এছ আৰ (USA আৰু USSR) দুয়োৰে পৰা সহায় লাভ কৰাইছিল।
উত্তৰঃ শুদ্ধ
(খ) ভাৰতৰ ওচৰ-চুবুৰীয়াৰ লগত সম্বন্ধ আৰম্ভৰ পৰাই উত্তেজনাপূর্ণ আছিল।
উত্তৰঃ শুদ্ধ
(গ) শীতল যুদ্ধই ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজৰ সম্বন্ধক প্ৰভাৱান্বিত কৰিছিল।
উত্তৰঃ শুদ্ধ
(ঘ) ১৯৭১ চনৰ শান্তি আৰু বন্ধুত্বৰ চুক্তিখন ভাৰতৰ ইউ এছ এ (USA) ৰ ওচৰ চপাৰ ফল।
উত্তৰঃ অশুদ্ধ
২। তলত উল্লেখিত তথ্যসমূহ মিলোৱা:—
|
(ক) ১৯৫০-১৯৬৪ চনৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ লক্ষ্য (খ) পঞ্চশীল (গ) বেনদুং সম্মিলন (ঘ) দালাই লামা |
(i) তিববতৰ ধৰ্মগুৰু যি সীমা পাৰ হৈ ভাৰতলৈ আহিছিল। (ii) ভৌগোলিক অখণ্ডতা, সার্বভৌমত্ব আৰু আৰ্থিক স্বাৱলম্বিতা ৰক্ষা কৰা। (iii) শান্তিপূর্ণ সহাবস্থানৰ পাঁচটা নীতি। (iv) এন এ এম (NAM) প্রতিষ্ঠালৈ আগুৱালে। |
|---|
উত্তৰঃ (ক) (ii); (খ) (iii); (গ) (iv): (ঘ) (i)
৩। নেহৰুৱে কিয় বৈদেশিক সম্বন্ধ পৰিচালনা স্বাধীনতাৰ আৱশ্যকীয় লক্ষ্য হিচাপে লৈছিল? তোমাৰ ধাৰণাৰ সমৰ্থনত উদাহৰণসহ যিকোনো দুটা কাৰণ দর্শোৱা।
উত্তৰঃ পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে কেৱল ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদতে অধিষ্ঠিত নাছিল, তেওঁ একে সময়তে বৈদেশিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰ মন্ত্ৰীও আছিল। তেওঁক ভাৰতৰ মুখ্য বৈদেশিক নীতিৰ নিৰ্মাতা বুলি অভিহিত কৰা হয়। তেখেতে ১৯৪৭ চনৰ পৰা ১৯৬৪ চনলৈ ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰখন নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। নেহৰুৰ মতে, কোনো এখন দেশৰ স্বাধীনতাৰ প্ৰকৃত পৰিচয় তাৰ বৈদেশিক সম্পৰ্কৰ পৰিচালনাৰ মাধ্যমেৰেহে প্ৰকাশ পায়। তেওঁৰ ধাৰণা আছিল যে স্বাধীন বৈদেশিক নীতিৰ অধিকাৰেই হ’ল প্ৰকৃত স্বাধীনতা, আন সকলোবোৰ কেৱল স্থানীয় স্ব-শাসনহে। যেতিয়া এখন দেশে বাহ্যিক হেঁচাৰ পৰা মুক্ত হৈ নিজৰ বৈদেশিক নীতি স্বয়ং নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ সক্ষম হয়, তেতিয়াহে সেইখন ৰাষ্ট্ৰক প্ৰকৃততে স্বাধীন বুলি মানি ল’ব পাৰি।
(ক) এই দৰ্শনৰ আধাৰতে ভাৰতে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ বৈদেশিক নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল। ভাৰতে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ নেতৃত্বত গঢ় লৈ উঠা কোনো এটা শক্তিগোষ্ঠীৰে অংশ নোহোৱাকৈ বিৰত আছিল। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে, বৈদেশিক বিষয়সমূহৰ সন্দৰ্ভত ভাৰতে নিজৰ স্বতন্ত্র সিদ্ধান্তসমূহ গ্ৰহণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
(খ) ভাৰতে ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ লগতে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সৈতেও একোটা সু-সম্পৰ্ক বজাই ৰাখিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, ১৯৫০ আৰু ১৯৬০-ৰ দশকত ভাৰতে আমেৰিকাৰ পৰা অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা লাভ কৰিছিল। আনহাতে, ছোভিয়েট ৰাছিয়াই ভাৰতক সামৰিক সাহায্যৰে সহযোগ কৰিছিল। এই ঘটনাই সুস্পষ্টভাৱে প্ৰতিপন্ন কৰে যে ভাৰতে কোনো পক্ষৰ প্ৰতি পক্ষপাতিত্ব নকৰাকৈ নিজৰ স্বতন্ত্ৰ বৈদেশিক নীতি অনুসৰণ কৰিছিল।
৪। ‘ঘৰুৱা বাধ্যতা আৰু চলিত আন্তর্জাতিক পৰিস্থিতিৰ মাজত দুয়োদিশৰ পৰস্পৰ কাৰ্যৰ শেষৰ ফালে বৈদেশিক বিষয় পৰিচালনা কৰে’-তোমাৰ উত্তৰ সাব্যস্ত কৰিবলৈ ১৯৬০ ৰ দশকৰ ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্বন্ধৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ এখন দেশৰ বৈদেশিক সম্পৰ্ক ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থ-জড়িত নীতিসমূহ আৰু বিশ্ব পৰিস্থিতিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। বেছিভাগ দেশে নিজৰ ৰাষ্ট্ৰীয় লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ বৈদেশিক নীতিৰ কৌশলগত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। ভাৰতৰ উদাহৰণটো বিশ্লেষণ কৰা যাওক। জৱাহৰলাল নেহৰুৱে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল, য’ত ভাৰতে কোনো এটা শক্তিগোষ্ঠীৰ সৈতে মিত্ৰতা স্থাপন কৰা নাছিল। ভাৰতে এক স্বাধীন বৈদেশিক নীতি পালন কৰিছিল।
ভাৰতে নেটো বাহিনীৰ সৈতে কোনো চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰাৰ পৰা বিৰত আছিল আৰু লগতে আমেৰিকাৰ নেতৃত্বাধীন মিত্ৰজোঁটৰ পৰা এছিয়া আৰু আফ্ৰিকাৰ নতুনকৈ স্বাধীনতা লাভ কৰা দেশসমূহক আঁতৰাই ৰাখিবলৈও চেষ্টা কৰিছিল। ভাৰতে এই ৰাষ্ট্ৰসমূহক গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনত অংশ লৈ কোনো শিবিৰতে যোগ নিদিবলৈ আহ্বান জনাইছিল। কিন্তু, ১৯৬০-ৰ দশকত যেতিয়া ভাৰতত তীব্ৰ খাদ্যৰ নাটনিয়ে দেখা দিছিল, তেতিয়া ভাৰতে অৰ্থনৈতিক সহযোগিতাৰ বাবে আমেৰিকাৰ পৰা সাহায্য বিচাৰিছিল। আমেৰিকাৰ সহযোগিতাই ভাৰতক সেই সময়ৰ খাদ্য সংকট মোকাবিলা কৰাত সহায় কৰিছিল। একেদৰে, যেতিয়া ভাৰতে এইটো অনুভৱ কৰিছিল যে পাকিস্তানে আমেৰিকাৰ পক্ষত যোগদান কৰিছে আৰু যদি ভাৰত-পাকিস্তানৰ মাজত যুদ্ধ সংঘটিত হয়, তেন্তে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই পাকিস্তানকহে সমৰ্থন জনাব, তেতিয়া ভাৰতে ১৯৭১ চনত ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ সৈতে ২০ বছৰৰ বাবে শান্তি আৰু বন্ধুত্ব স্থাপনৰ চুক্তি স্বাক্ষৰিত কৰিছিল। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে ভাৰতে ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ পৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ সামৰিক সমৰ্থন লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। এই ঘটনাসমূহে প্ৰমাণ কৰে যে দেশৰ অভ্যন্তৰীণ বাধ্যবাধকতা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ বৈদেশিক সম্পৰ্কই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলায়।
৫। তুমি যদি সিদ্ধান্ত ল’ব পৰা হোৱা তেন্তে তুমি ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ কোন দুটা স্থিতি/দিশ তুমি ৰাখিব খুজিবা আৰু কোন দুটা সলনি কৰিব বিচাৰিবা বাছি উলিওৱা। তোমাৰ স্থিতিৰ সমর্থনত যুক্তি দর্শোৱা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ ধাৰণা প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল জৱাহৰলাল নেহৰুৱে। তেওঁ আছিল ভাৰতৰ প্ৰথম বৈদেশিক মন্ত্ৰী। তেৱেঁই ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ আৰম্ভণিৰ দিশসমূহ আৰু ইয়াৰ সমন্বয়ৰ ৰূপৰেখা প্ৰস্তুত কৰিছিল। তেওঁ প্ৰস্তাৱ কৰিছিল যে ভাৰতে বৈদেশিক নীতিৰ মূল ভেটি হিচাপে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি অনুসৰণ কৰিব লাগে। স্বাধীনতা আন্দোলনক সমৰ্থন, উপনিবেশবাদৰ সমাপ্তি, শান্তিপূর্ণ সহাবস্থান, ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ প্ৰতি সমৰ্থন, নিৰস্ত্ৰীকৰণৰ পোষকতা আদি হৈছে ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ কেইটামান প্ৰধান চালিকা শক্তি।
ভাৰতে অব্যাহত ৰাখিব লগা দুটা দিশ:
(ক) নেহৰুৰ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি ভাৰতে মানি চলি থাকিব লাগে। আমি আমাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থ আৰু লক্ষ্যৰ সৈতে সংগতি ৰাখি এক স্বাধীন বৈদেশিক নীতি গ্ৰহণ কৰি যাব লাগিব।
(খ) ভাৰতে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সিদ্ধান্তসমূহৰ অনুসৰণ অব্যাহত ৰাখিব লাগিব আৰু বিশ্বত শান্তি প্ৰতিষ্ঠাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰসংঘক সমৰ্থন দিব লাগিব। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ শান্তি ৰক্ষা অভিযানত ভাৰতে সৈন্য বাহিনীৰ যোগান দি এই ক্ষেত্ৰত নিজৰ অংশীদাৰিত্ব ৰাখিব লাগে।
ভাৰতে সলনি কৰিব লগা দুটা দিশ—
(ক) ভাৰতৰ দৰে দ্রুত উন্নয়নশীল দেশে পাকিস্তানৰ প্ৰসংগত অত্যধিক উদ্বেগ প্ৰদৰ্শন কৰাটো উচিত নহয়। ভাৰতে চীনদেশৰ সামৰিক শক্তিৰ সন্দৰ্ভত অধিক গুৰুত্ব আৰোপ কৰিব লাগিব আৰু নিজৰ সামৰিক সক্ষমতা উন্নীত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব লাগিব যাতে যিকোনো সময়ত চীনৰ সৈতে সংঘটিত হ’ব পৰা যিকোনো সংঘাতৰ বাবে সাজু থাকিব পাৰে।
(খ) ভাৰতে জ্যেষ্ঠ ভাতৃৰ দৰে ভূমিকা পালন কৰিব নালাগিব আৰু ওচৰ-চুবুৰীয়া ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অভ্যন্তৰীণ সমস্যাত হস্তক্ষেপ কৰা উচিত নহয়। বৰং, প্ৰতিখন দেশকে নিজৰ সমস্যাৰ সৈতে নিজেই মোকাবিলা কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগিব।
৬। তলত উল্লেখিতসমূহৰ চমুটোকা লিখা:—
(ক) ভাৰতৰ আণবিক নীতি।
(খ) বৈদেশিক নীতিৰ ক্ষেত্ৰত ঐক্যমত।
উত্তৰঃ
(ক) ভাৰতৰ আণবিক নীতি: ভাৰতে ১৯৭৪ চনত প্ৰথমবাৰৰ বাবে আণবিক পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰিছিল। ইয়াৰ পিছত ভাৰতে ঘোষণা কৰে যে তেওঁলোকে কেৱল শান্তিপূর্ণ উদ্দেশ্যতহে আণবিক শক্তি ব্যৱহাৰ কৰিব। ভাৰতৰ আণবিক শক্তিৰ বিকাশ হোমী জাহাংগীৰ ভাবাৰ তত্ত্বাৱধানত হৈছিল আৰু তেওঁক ভাৰতীয় আণবিক কাৰ্যসূচীৰ জনক বুলি কোৱা হয়। নেহৰুৱে আণবিক অস্ত্ৰ নিৰ্মাণৰ বিৰোধিতা কৰিছিল আৰু সৰ্বাত্মক আণবিক নিৰস্ত্ৰীকৰণৰ বাবে পাঁচখন আণবিক শক্তিধৰ দেশক আহ্বান জনাইছিল। ১৯৬৪ চনত চীনে আণবিক পৰীক্ষা কৰাৰ পিছত, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ, ৰাছিয়া, ইংলেণ্ড, ফ্ৰান্স আৰু চীনকে ধৰি পাঁচখন আণবিক শক্তিধৰ ৰাষ্ট্ৰই আন দেশসমূহৰ ওপৰত আণৱিক অপ্ৰসাৰণ চুক্তি (NPT) জাপি দিব বিচাৰিছিল। ভাৰতে ইয়াক বৈষম্যমূলক বুলি গণ্য কৰি চহী কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল। যেতিয়া ভাৰতে প্ৰথম আণবিক পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰিলে, ইয়াক ‘শান্তিপূৰ্ণ বিস্ফোৰণ’ বুলি কোৱা হৈছিল। ভাৰতে ১৯৯৮ চনত এলানি আণবিক পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰি সামৰিক লক্ষ্যত আণৱিক শক্তি ব্যৱহাৰৰ সামৰ্থ্য প্ৰদৰ্শন কৰিছিল। ভাৰতৰ বিশ্বাসযোগ্য নিম্নতম আণৱিক প্ৰতিৰোধক নীতিয়ে ‘প্ৰথমে ব্যৱহাৰ নকৰাৰ’ কথা ব্যক্ত কৰে আৰু পৰীক্ষণযোগ্য, ভেদাভেদবিহীন আণৱিক নিৰস্ত্ৰীকৰণৰ মাধ্যমেৰে এখন আণৱিক অস্ত্ৰমুক্ত পৃথিৱী গঢ়াৰ বাবে বিশ্বৰ প্ৰতি থকা ভাৰতৰ প্ৰতিশ্ৰুতি পুনৰ দৃঢ় কৰে।
(খ) বৈদেশিক নীতিৰ ক্ষেত্ৰত ঐক্যমত: ভাৰতত ১৯৪৭ চনৰ পৰা ১৯৭৭ চনলৈ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে শাসন কৰিছিল। ১৯৭৭ চনত কেন্দ্ৰত জনতা দলৰ চৰকাৰ গঠন হৈছিল, যিটো কেইবাটাও দলৰ সংযুক্ত মিত্ৰজোঁট আছিল। শেহতীয়াকৈ ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিয়েও শাসনৰ সুযোগ লাভ কৰিছে। আমি যেতিয়া এই দলসমূহৰ বৈদেশিক নীতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰোঁ, তেতিয়া আমি কিছুমান উমৈহতীয়া ধাৰা লক্ষ্য কৰোঁ। অন্য অৰ্থত, বেছিভাগ ৰাজনৈতিক দলেই বৈদেশিক সম্পৰ্কৰ সন্দৰ্ভত একধৰণৰ ঐক্যমত পোষণ কৰিছিল। যিবোৰ ক্ষেত্ৰত এই ঐক্যমত দেখা গৈছিল, সেইবোৰ হৈছে:
(ক) বৈদেশিক সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি অনুসৰণ কৰা।
(খ) ভাৰতৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সীমাৰ নিৰাপত্তা সুনিশ্চিত কৰা।
(গ) শান্তিপূর্ণ আলোচনাৰ মাধ্যমেৰে সীমান্ত সংক্ৰান্ত সমস্যাসমূহৰ সমাধান কৰা।
(ঘ) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সিদ্ধান্তসমূহক সন্মান জনোৱা আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন কাৰ্যসূচীক সমৰ্থন কৰা।
(ঙ) আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সৈতে সম্পৰ্ক বিঘ্নিত নকৰাকৈ ইয়াৰ বিশ্বব্যাপী আধিপত্যৰ বিৰোধিতা কৰা।
৭। শান্তি আৰু সহযোগিতাৰ ভিত্তিৰ আধাৰত ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি প্রতিষ্ঠিত। কিন্তু ১৯৬২ আৰু ১৯৭২ চনৰ দহ বছৰৰ ভিতৰত তিনিখন যুদ্ধ কৰিছিল। তুমি এইটো বৈদেশিক নীতিৰ বিফলতা আছিল বুলি ক’ব খোজা নেকি? বা তুমি এইটো আন্তর্জাতিক পৰিস্থিতিৰ ফল বুলি ক’ব খোজা নেকি? তোমাৰ উত্তৰৰ সমৰ্থনত যুক্তি দর্শোৱা।
উত্তৰঃ যদি আমি স্বাধীনোত্তৰ কালৰ পৰা ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি মনোযোগেৰে অধ্যয়ন কৰোঁ, তেন্তে আমি জানিব পাৰোঁ যে ইয়াৰ মূল ভেটি আছিল শান্তি আৰু সহযোগিতা। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ অন্যতম প্ৰধান লক্ষ্য আছিল বিশ্ব শান্তি আৰু সহযোগিতাৰ প্ৰচেষ্টাক আগবঢ়াই নিয়া। ভাৰতবৰ্ষ আছিল ১৯৪৫ চনত ৰাষ্ট্ৰসংঘ গঠনৰ সময়ৰ স্বাক্ষৰকাৰী দেশ। আনকি স্বাধীনতাৰ সময়ৰ পৰাই ভাৰতবৰ্ষই ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ বিশ্ব শান্তি প্ৰতিষ্ঠাৰ নীতিসমূহক সমৰ্থন কৰি আহিছিল। কিন্তু বিশ্ব শান্তিৰ এই নীতিৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতা সত্ত্বেও, ১৯৬২ আৰু ১৯৭২ চনৰ মাজৰ এই দহ বছৰৰ ভিতৰত ভাৰতে তিনিখন যুদ্ধৰ সন্মুখীন হ’ব লগা হৈছিল। প্ৰথমখন আছিল ১৯৬২ চনত চীনৰ ভাৰত আক্ৰমণ, য’ত চীনে লাডাখ অঞ্চলৰ আক্সাই চীন আৰু অৰুণাচল প্ৰদেশৰ বৃহৎ অংশ নিজৰ বুলি দাবী কৰিছিল। দুয়োখন দেশৰ মাজত যুদ্ধৰ প্ৰধান কাৰণ আছিল সীমাবিবাদ। এই যুদ্ধ ভাৰতে আৰম্ভ কৰা নাছিল, বৰঞ্চ চীনৰ দ্বাৰাহে আৰম্ভ কৰা হৈছিল। একেদৰে, ১৯৬৫ চনৰ ভাৰত-পাকিস্তান যুদ্ধও পাকিস্তানৰ ফালৰ পৰাই আৰম্ভ হৈছিল। তেওঁলোকে কচ্চৰ ৰণ অঞ্চলৰ পৰা ভাৰতক আক্ৰমণ কৰিছিল। ভাৰতে কেৱল অনিচ্ছাসত্বেও এই যুদ্ধৰ প্ৰত্যুত্তৰ দিবলগীয়া হৈছিল। তৃতীয়খন আছিল ১৯৭১ চনৰ বাংলাদেশৰ যুদ্ধ, যিখনো ভাৰতে আৰম্ভ কৰা নাছিল। ১৯৭০ চনত অনুষ্ঠিত নিৰ্বাচনত পূব পাকিস্তানৰ জনসাধাৰণে পশ্চিম পাকিস্তানৰ কু-শাসকসকলক তেওঁলোকে দীৰ্ঘদিন ধৰি দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ নাগৰিক হিচাপে কৰা আচৰণৰ প্ৰতিবাদত ভোট দিছিল। পাকিস্তানী শাসকসকলে গণতান্ত্রিকভাৱে প্ৰকাশ পোৱা গণ-ইচ্ছাক মানি ল’বলৈ সন্মত নাছিল। তেওঁলোকে আনকি আৱামী লীগৰ সংযুক্ত চৰকাৰ গঠনৰ দাবীও মানি ল’বলৈ সাজু নাছিল। ভাৰতে অসম আৰু পশ্চিম বংগলৈ হোৱা বিদেশী প্ৰব্ৰজন বন্ধ কৰাটো প্ৰয়োজনীয় হৈ পৰিছিল, কিয়নো ই ভাৰতৰ এই ৰাজ্যসমূহত অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক ক্ষেত্ৰত এক নেতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাইছিল। গতিকে, আমি ক’ব পাৰোঁ যে ভাৰতে এই তিনিওখন যুদ্ধতে বাহ্যিক কাৰণসমূহৰ বাবেহে লিপ্ত হ’বলগা হৈছিল। গতিকে এই যুদ্ধসমূহক বৈদেশিক নীতিৰ বিফলতা বুলি নকৈ আন্তৰ্জাতিক পৰিস্থিতিৰ ফল বুলিহে ক’ব পাৰি।
৮। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিয়ে ইয়াক প্রধান আঞ্চলিক শক্তি হোৱাৰ ইচ্ছাৰ কথা প্রতিফলিত কৰে নেকি? ১৯৭১ চনৰ বাংলাদেশৰ যুদ্ধক উদাহৰণস্বৰূপে লৈ তোমাৰ ভাবৰ যুক্তি দর্শোৱা।
উত্তৰঃ ১৯৭০-ৰ দশকৰ পৰা ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আঞ্চলিক শক্তি হিচাপে নিজকে প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ ইচ্ছা প্ৰতিফলিত হোৱা দেখা যায়। ১৯৭১ চনত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত হোৱা বাংলাদেশ যুদ্ধৰ পৰা এই কথা স্পষ্ট হৈ পৰে। পূব পাকিস্তানৰ জনসাধাৰণে পশ্চিম পাকিস্তানৰ বিষয়াসকলৰ নিৰ্যাতনৰ বলি হোৱাত ভাৰতৰ সমৰ্থন বিচাৰিছিল। ভাৰতে নিজকে এক বৃহৎ শক্তি হিচাপে বিবেচনা কৰি ওচৰ-চুবুৰীয়া অঞ্চল পূব পাকিস্তানক সহায় কৰাটো নিজৰ অধিকাৰ হিচাপে গণ্য কৰিছিল। পাকিস্তানৰ বিভাজন হৈ এখন নতুন ৰাষ্ট্ৰ গঠন হ’লে সমগ্ৰ বিশ্বতে পাকিস্তানৰ শক্তি আৰু মৰ্যাদা হ্ৰাস পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছিল। প্ৰতিটো দিশৰ পৰা এই যুদ্ধই ভাৰতৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ আঞ্চলিক শক্তি হিচাপে থকা ছবিখনকে দাঙি ধৰিছিল।
৯। এখন দেশৰ ৰাজনৈতিক নেতৃত্বই কেনে ধৰণে ইয়াৰ বৈদেশিক নীতিত চাপ পেলায়? ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ পৰা উদাহৰণৰ সহায় লৈ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ এয়া সন্দেহাতীত যে এখন দেশৰ বৈদেশিক নীতিৰ ওপৰত সেই দেশৰ ৰাজনৈতিক নেতৃত্বৰ এক সুদূৰপ্ৰসাৰী প্ৰভাৱ পৰে।
ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে। তেওঁ বিচাৰিছিল যে ভাৰতে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা নীতি আৰু বিশ্বৰ অন্য স্বাধীনতা আন্দোলনক সমৰ্থন জনাই বিশ্ব শান্তিৰ বাবে কাম কৰিব লাগে। আমাৰ দেশৰ প্ৰথম বৈদেশিক মন্ত্ৰী পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে গ্ৰহণ কৰা বৈদেশিক নীতি পৰৱৰ্তী বৈদেশিক মন্ত্ৰীসকলেও, যেনে মনমোহন সিঙকে ধৰি, অনুসৰণ কৰিছিল।
নেহৰুৰ নেতৃত্বত থকা কংগ্ৰেছ চৰকাৰে কিছু সমাজবাদী আদৰ্শৰে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি সতৰ্কতাৰে অনুসৰণ কৰিছিল। যেতিয়া ১৯৭৭ চনত জনতা দলৰ চৰকাৰ গঠন হৈছিল, তেতিয়া বৈদেশিক নীতিত কিছু পৰিৱৰ্তন আহিছিল। তেওঁলোকে আমেৰিকাৰ দৰে পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ অধিক ওচৰ চাপিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। একে সময়তে, যেতিয়া ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি শাসনলৈ আহিছিল, তেওঁলোকে দুয়োটা শক্তিগোষ্ঠীৰ পৰা কিছু দূৰত্ব বজাই ৰাখিছিল। অৱশ্যে, তেওঁলোক ছোভিয়েট ৰাছিয়াতকৈ আমেৰিকাৰ লগত অধিক ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কলৈ আহিছিল। গতিকে, এখন দেশৰ বৈদেশিক নীতি সেই দেশখন শাসন কৰা ৰাজনৈতিক নেতৃত্বৰ ধাৰা আৰু আদৰ্শৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিবলগীয়া হয়।
১০। এই কথা ফাকি পঢ়ি তলৰ প্ৰশ্নটোৰ উত্তৰ লিখা “বহলভাবে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ মানে তুমি সামৰিক গোষ্ঠীৰ লগত জোঁট নবন্ধাকৈ থকা….. ইয়াৰ মানে ঘটনাসমূহ যিমান দূৰ পৰা যায় সামৰিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা চোৱাৰ চেষ্টা নকৰাটো। যদিও কেতিয়াবা কেতিয়াবা সেইটো আহিব পাৰে কিন্তু স্বাধীনভাবে আৰু সকলোবোৰ দেশৰ লগত বন্ধুত্বপূর্ণ সম্বন্ধ ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰণীয়”— জৱাহৰলাল নেহৰু।
(ক) নেহৰুৱে কিয় সামৰিক গোষ্ঠীৰ পৰা আঁতৰি থাকিব বিচাৰিছিল?
উত্তৰঃ নেহৰুৱে সামৰিক গোষ্ঠীৰ পৰা আঁতৰত থাকিব বিচাৰিছিল কাৰণ তেওঁ ভাৰতৰ দৰে নতুনকৈ স্বাধীনতা লাভ কৰা ৰাষ্ট্ৰসমূহে স্বতন্ত্র বৈদেশিক নীতি অনুসৰি সাৰ্বভৌমত্ব, সংহতি আৰু স্বাধীনতা অক্ষুণ্ণ ৰখাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আছে বুলি বিবেচনা কৰিছিল। যদি এই দেশে কোনো সামৰিক গোষ্ঠীৰ লগত মিত্ৰতা কৰে তেতিয়া স্বাধীনভাবে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষমতা হেৰুৱাব আৰু অন্য দেশৰ নিৰ্দেশনা অনুসৰণ কৰিব লাগিব। নেহৰুৱে বিশ্বৰ অন্য দেশৰ অধীনত থকাটো বিচৰা নাছিল।
(খ) তুমি ভাবা নেকি ভাৰত-ছোভিয়েট চুক্তিখনে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতিৰ মূলসূত্র ভংগ কৰিছে? তোমাৰ উত্তৰৰ কাৰণ দৰ্শোৱা।
উত্তৰঃ ১৯৭১ চনৰ ভাৰত-ছোভিয়েট বন্ধুত্বপূর্ণ চুক্তিখনে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি উলংঘা কৰা নাছিল কাৰণ ভাৰতে ছোভিয়েট ভাৰত নেতৃত্বাধীন শিবিৰত অংশগ্ৰহণ কৰা নাছিল। ভাৰতৰ ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ লগত বন্ধুত্ব আছিল যদিও ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ অধীনত থাকিবলগীয়া হোৱা নাছিল। বৈদেশিক বিষয়ত স্বাধীনভাবে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ কর্তৃত্ব আৰু ক্ষমতা ভাৰতৰ আছিল।
(গ) যদি সামৰিক গোষ্ঠী নাথাকিলেহেঁতেন তেন্তে তুমি ভাবা নেকি গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ অনাবশ্যক হ’লহেঁতেন?
উত্তৰঃ সামৰিক শক্তি নথকাহেঁতেন গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ আৱশ্যক নহ’লহেঁতেন বুলি মই নাভাৱো।
ইয়াৰ কাৰণটো হৈছে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা উদাসীনতা নহয়। এয়া হৈছে নির্দিষ্ট জাতীয় উদ্দেশ্য সাপেক্ষে অন্য দেশৰ সৈতে স্বতন্ত্র বৈদেশিক সম্পর্ক স্থাপনৰ নীতি অনুসৰণ। ইয়ে এনেকুৱা কিছুমান সদস্য সৃষ্টি কৰে যিয়ে স্বাধীনভাবে নিজব সিদ্ধান্ত ল’বলৈ সক্ষম হয়। গতিকে সামৰিক গোষ্ঠী নাথাকিলেও গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ আৱশ্যক আছে।
ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্বন্ধ – সঘনাই সোধা প্ৰশ্ন
Get Free NCERT PDFs
If you want to download free PDFs of any chapter, click the link below and join our WhatsApp group:
