Class 12 Education Chapter 2 – অগতানুগতিক শিক্ষা – All Exercise Solutions | AHSEC (Assamese Medium)
দ্বাদশ শ্ৰেণী শিক্ষা – অধ্যায় ২: অগতানুগতিক শিক্ষা – আটাইবোৰ অনুশীলনীৰ সমাধান (AHSEC – Assamese Medium, Latest Syllabus)
এই অধ্যায়ত অগতানুগতিক শিক্ষাৰ পৰিভাষা, বৈশিষ্ট্য আৰু প্ৰকাৰসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। যি শিক্ষাৰ পন্থাসমূহ পৰম্পৰাগত শিক্ষাৰ পৰা পৃথক আৰু সৃজনশীল, ব্যক্তিগত উন্নতিৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভূত হয়। ইয়াত বিভিন্ন উদাহৰণ আৰু আধুনিক ধাৰণাৰ সহায়ত শিক্ষাৰ নতুন পথসমূহ প্ৰকাশ কৰা হৈছে। Chapter QR Code: EDU12C2ASSAM। অস্পীন একেডেমীত এই অধ্যায়ৰ সমাধানসমূহ সহজ আৰু বুজিবলৈ সুবিধাজনক ভাষাত উপলব্ধ।
✅ কি শিকিব:
- অগতানুগতিক শিক্ষাৰ ধাৰণা আৰু গুৰুত্ব
- অগতানুগতিক শিক্ষাৰ প্ৰকাৰ (ই-ব্লেণ্ডিং, বন্ধনমুক্ত শিক্ষাদান আদিৰ বিৱৰণ)
- শিক্ষাৰ নৱীন পদ্ধতি আৰু প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ
- শিক্ষাৰ ব্যক্তিগতকৰণ আৰু সৃজনশীলতা বৃদ্ধিৰ উপায়
- অসমীয়া শিক্ষাত অগতানুগতিক শিক্ষাৰ প্ৰযোজ্যতা
🎯 অস্পীন একেডেমীৰ সুবিধা:
- AHSEC HS 2nd Year Education পাঠ্যক্ৰমৰ সম্পূৰ্ণ সমাধান
- প্ৰতিটো অনুশীলনী আৰু প্ৰশ্নৰ বিস্তৃত বিশ্লেষণ
- পৰীক্ষাৰ প্ৰস্তুতিৰ বাবে হাইলাইটেড গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়সমূহ
- অসমীয়া মাধ্যমৰ বাবে সহজ উদাহৰণ আৰু প্ৰাক্টিচ
- শীঘ্ৰে উপলব্ধ PDF ডাউনলোড সুবিধা
Class 12 Education (শিক্ষা) AHSEC Latest Syllabus | Assamese Medium Chapter-wise Solutions PDF
Special Offer!
Get thorough Class 12 Education (Assamese Medium) chapter-wise solutions PDF designed for AHSEC latest syllabus.
Includes clear answers, definitions, diagrams, and exam-focused explanations for strong preparation.
Ideal for self-study, homework, and quick revision.
গোট-২
অগতানুগতিক শিক্ষা
(Non-formal Education)
১। অগতানুগতিক শিক্ষা বুলিলে কি বুজা? এই শিক্ষাৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অগতানুগতিক শিক্ষা (Non-formal Education):
অগতানুগতিক শিক্ষা হৈছে এক প্ৰয়োজনভিত্তিক, নমনীয় আৰু সু-সংগঠিত শিক্ষা ব্যৱস্থা, যিটো আনুষ্ঠানিক বিদ্যালয়ীয়া শিক্ষাৰ কঠোৰ গাঁথনিৰ বাহিৰত পৰিচালিত হয়। ইয়াক আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ এক পৰিপূৰক বা বিকল্প হিচাপে গণ্য কৰা হয়। এই শিক্ষাৰ লক্ষ্য কেৱল ডিগ্ৰী বা প্ৰমাণপত্ৰ আহৰণ কৰা নহয়, বৰঞ্চ ব্যক্তি তথা ৰাষ্ট্ৰৰ জীৱনৰ মানদণ্ড উন্নত কৰা আৰু জীৱিকাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱহাৰিক দক্ষতা প্ৰদান কৰা।
অগতানুগতিক শিক্ষাই বিশেষকৈ আধাতে বিদ্যালয় এৰা শিক্ষাৰ্থী, নৱ-সাক্ষৰ, কৰ্মৰত মহিলা আৰু শাৰীৰিক শ্ৰমত জড়িত থকা ল’ৰা-ছোৱালী আদি বঞ্চিত লোকসকলৰ শৈক্ষিক প্ৰয়োজনসমূহ পূৰণ কৰে। ই হৈছে এক জীৱনজোৰা শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়া (Lifelong Learning)।
অগতানুগতিক শিক্ষাৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ–
(ক) আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থাৰ বাহিৰত: এই শিক্ষা আনুষ্ঠানিক বিদ্যালয় ব্যৱস্থাৰ চাৰিবেৰৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ ইয়াৰ বাহিৰত সু-সংগঠিতভাৱে পৰিচালিত হয়।
(খ) নমনীয়তা (Flexibility): এই শিক্ষা ব্যৱস্থা সময়, স্থান, উপস্থিতি, পাঠ্যক্ৰম, শিক্ষণ পদ্ধতি আৰু মূল্যায়ন আদি সকলো দিশৰ পৰা নমনীয়। ই শিক্ষাৰ্থীৰ সুবিধা অনুসৰি চলে।
(গ) প্ৰয়োজনভিত্তিক ৰূপ (Need-based): ই এক সাধাৰণধৰ্মী শিক্ষা নহয়, বৰঞ্চ শিক্ষাৰ্থীৰ নিৰ্দিষ্ট চাহিদা, সমস্যা আৰু কৰ্মৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ইয়াৰ কাৰ্যসূচী প্ৰস্তুত কৰা হয়।
(ঘ) মিতব্যয়ী ব্যৱস্থা (Economical): আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ তুলনাত ই এক কম খৰচী বা মিতব্যয়ী শিক্ষা ব্যৱস্থা।
(ঙ) জীৱনজোৰা শিক্ষা: এই শিক্ষাৰ বিস্তৃতি শিক্ষাৰ্থীৰ সমগ্ৰ জীৱন জুৰি ব্যাপ্ত হৈ থাকে।
(চ) সহযোগী সম্পর্ক: এই শিক্ষা ব্যৱস্থাত শিক্ষকসকল শিক্ষার্থীৰ ওপৰত প্ৰাধান্যতা প্ৰদৰ্শন নকৰি তেওঁলোকৰ সৈতে সহযোগী বা বন্ধুত্বসুলভ সম্পর্ক ৰক্ষা কৰে।
(ছ) বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ কাৰ্যসূচী: এই শিক্ষা কাৰ্যসূচী বৈচিত্ৰ্যসম্পন্ন আৰু কাৰ্যকৰী হয়। সাক্ষৰতা আৰু সংখ্যাত্মকতাৰ উপৰিও ইয়াত বিভিন্ন ব্যৱহাৰিক দক্ষতা আহৰণ কৰিব পৰা যায়।
২। আনুষ্ঠানিক শিক্ষা আৰু অগতানুগতিক শিক্ষাক তুলনা কৰা।
উত্তৰঃ
আনুষ্ঠানিক শিক্ষা (Formal Education) আৰু অগতানুগতিক শিক্ষা (Non-formal Education)ৰ মাজৰ তুলনামূলক আলোচনা তলত দিয়া হ’ল:
তুলনামূলক ভিত্তি | আনুষ্ঠানিক শিক্ষা (Formal Education) | অগতানুগতিক শিক্ষা (Non-formal Education) |
|---|---|---|
১। স্থান | শিক্ষানুষ্ঠানৰ চাৰিবেৰৰ মাজত বা শ্ৰেণীকোঠাত সীমাবদ্ধ। | শিক্ষানুষ্ঠানৰ বাহিৰত, যেনে- অংগনৱাড়ী কেন্দ্ৰ, সামাজিক কেন্দ্ৰ বা কৰ্মক্ষেত্ৰতো গ্ৰহণ কৰিব পাৰি। |
২। সময়সীমা | এটা নিৰ্ধাৰিত সময়সীমা থাকে (যেনে- স্কুলীয়া শিক্ষা ১২ বছৰ)। ই এক নিৰ্দিষ্ট পক্ৰিয়া। | কোনো নিৰ্ধাৰিত সময়সীমা নাথাকে। ই এক জীৱনজোৰা, অবিৰত প্ৰক্ৰিয়া। |
৩। নমনীয়তা | নীতি-নিয়ম, উপস্থিতি, পাঠ্যক্ৰম আদি সকলো দিশৰ পৰা অনমনীয় বা কঠোৰ। | সময়, স্থান, উপস্থিতি, পাঠ্যক্ৰম, মূল্যায়ন ইত্যাদি সকলো দিশৰ পৰা নমনীয়। |
৪। উদ্দেশ্য | মূলতঃ ডিগ্ৰী বা প্ৰমাণপত্ৰ আহৰণ কৰা আৰু সাধাৰণ জ্ঞান অৰ্জন কৰা। | প্ৰধানতঃ চাহিদাভিত্তিক দক্ষতা আৰু জ্ঞান প্ৰদান কৰি জীৱনৰ মানদণ্ড উন্নত কৰা। |
৫। শিক্ষক-শিক্ষাৰ্থী সম্পর্ক | শিক্ষক হৈছে প্ৰধান জ্ঞান দাতা, য’ত শিক্ষকৰ প্ৰাধান্যতা বেছি থাকে। | শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ মাজত সহযোগী আৰু বন্ধুত্বসুলভ সম্পর্ক থাকে। |
৬। পৰিসৰ | পৰিসৰ সীমিত; ই কেৱল শিক্ষানুষ্ঠানত লোৱা শিক্ষাকে সামৰি লয়। | পৰিসৰ বহল; ই মানুহৰ জীৱনজোৰা বিভিন্ন প্ৰয়োজনসমূহ পূৰণ কৰে। |
৩। অগতানুগতিক শিক্ষাৰ প্ৰধান লক্ষ্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ অগতানুগতিক শিক্ষাৰ প্ৰধান লক্ষ্যসমূহ হ’ল:
(ক) সাৰ্বজনীন শিক্ষা: বিদ্যালয়ৰ মুখ নেদেখা বা আধাতে বিদ্যালয় এৰা ল’ৰা-ছোৱালীবোৰক শিক্ষাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰাৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ সৰ্বজনীন ৰূপ দিয়াত সহায় কৰা।
(খ) সাক্ষৰতা বৃদ্ধি: ব্যক্তিগত তথা দেশৰ বিকাশৰ বাবে সাক্ষৰতা কাৰ্যসূচীসমূহক উৎসাহিত কৰা।
(গ) সামাজিক সমতা: সকলো ব্যক্তিলৈ সমান শৈক্ষিক সুবিধা প্ৰদান কৰি কৰ্মসংস্থাপন তথা জাতীয় আয়ৰ ন্যায়সংগত বিতৰণক উৎসাহিত কৰা।
(ঘ) উৎপাদনমুখী দক্ষতা: উৎপাদনমুখী দক্ষতা তথা বাস্তৱিক লাভালাভৰ বাবে অগতানুগতিক কাৰ্যসূচীসমূহক উৎসাহিত কৰা।
(ঙ) জীৱনজোৰা শিক্ষা: ব্যক্তিসকলৰ বাবে শিক্ষাৰ ব্যৱস্থা কৰি তেওঁলোকক জীৱনজোৰা অধ্যয়ন কৰিবলৈ সক্ষম কৰি তোলা।
(চ) প্ৰযুক্তিৰ হস্তান্তৰ: প্ৰয়োজনভিত্তিক কাৰ্যক্ষেত্ৰলৈ প্ৰযুক্তিৰ হস্তান্তৰকৰণক উৎসাহিত কৰা।
(ছ) সামাজিক শিক্ষা: সামাজিক শিক্ষা কাৰ্যসূচীৰ দ্বাৰা দ্ৰুতভাৱে উদ্যোগীকৰণ হোৱা সমাজৰ প্ৰয়োজনসমূহ পূৰণ কৰা।
(জ) ব্যক্তিগত আৰু সামাজিক অভ্যাস গঠন: জাতীয় আদৰ্শসমূহৰ প্ৰতি সুস্থ মনোভাৱ গঢ় দিয়াৰ লক্ষ্যৰে বাঞ্ছিত ব্যক্তিগত তথা সামাজিক অভ্যাস গঠনত সহায় কৰা।
৪। অগতানুগতিক শিক্ষাৰ শৈক্ষিক গুৰুত্ব আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অগতানুগতিক শিক্ষা হৈছে অনমনীয় আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ এক নমনীয় বিকল্প। ভাৰতৰ দৰে এখন দেশৰ বাবে ইয়াৰ শৈক্ষিক গুৰুত্ব যথেষ্ট বেছি, কিয়নো ই আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ সীমাবদ্ধতাসমূহ আঁতৰ কৰাত সহায় কৰে।
অগতানুগতিক শিক্ষাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ শৈক্ষিক দিশসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল-
(ক) প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ সাৰ্বজনীনকৰণত সহায়: আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত নামভৰ্তি কৰিব নোৱাৰা বা আধাতে এৰা শিশুসকলক শিক্ষা প্ৰদান কৰি ই প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ সৰ্বজনীনকৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
(খ) সম্পদৰ অভাৱ পূৰণ: এই শিক্ষা ব্যৱস্থাটো অতি মিতব্যয়ী হোৱা হেতুকে কম সম্পদ আৰু কম খৰচেৰে বৃহৎ সংখ্যক লোকক শিক্ষা উপলব্ধ কৰোৱা সম্ভৱ হয়।
(গ) কৰ্মৰত ব্যক্তিৰ বাবে সুবিধা: ই কৰ্মৰত ব্যক্তিসকলকো তেওঁলোকৰ কামৰ সময়সূচীত কোনো ব্যাঘাত নজন্মোৱাকৈ শিক্ষা আহৰণৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে।
(ঘ) দূৰৈৰ অঞ্চলত শিক্ষা: দূৰৈত অৱস্থিত তথা সেৰেঙা জনবসতিপূৰ্ণ অঞ্চলসমূহৰ জনগণলৈ শিক্ষা উপলব্ধ কৰোৱাত ই সহায় কৰে।
(ঙ) সামাজিক ন্যায়: ই সামাজিক তথা আৰ্থিকভাৱে নিষ্পেষিত লোকসকলক শিক্ষিত কৰে আৰু সমান শৈক্ষিক সুযোগ প্ৰদান কৰি সামাজিক ন্যায় নিশ্চিত কৰে।
(চ) ব্যক্তিগত দক্ষতা বৃদ্ধি: ই প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ ব্যৱহাৰিক ক্ষমতা আৰু দক্ষতা বৃদ্ধি কৰে, যি তেওঁলোকৰ জীৱিকা অৰ্জনত পোনপটীয়া সহায় কৰে।
(ছ) আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ অভাৱ দূৰ কৰা: যিসকল শিক্ষাৰ্থী মন্থৰ গতিৰ শিকাৰু বা যিসকলে আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত অসফল হয়, তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনসমূহ ই পূৰণ কৰে।
৫। দূৰ শিক্ষা কি? এই শিক্ষাৰ তাৎপৰ্য ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ দূৰ শিক্ষা (Distance Education):
দূৰ শিক্ষা হৈছে এক শৈক্ষিক পদ্ধতি য’ত শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ মাজত স্থান বা সময়ৰ ব্যৱধান থাকে। এই ব্যৱধান অতিক্ৰম কৰিবলৈ ৰেডিঅ’, দূৰদৰ্শন, ইণ্টাৰনেট, ছপা সামগ্ৰী আদিৰ দৰে প্ৰযুক্তিগত মাধ্যমৰ সহায় লোৱা হয়। এই শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াটো শ্ৰেণীকোঠাৰ চাৰিবেৰৰ মাজত আৱদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ শিক্ষাৰ্থীয়ে নিজৰ সুবিধা অনুযায়ী আত্ম-অধ্যয়নৰ জৰিয়তে জ্ঞান আহৰণ কৰে।
দূৰ শিক্ষাৰ তাৎপৰ্য বা গুৰুত্ব:
(ক) প্ৰযুক্তিগতভাৱে মধ্যস্থতা: দূৰ শিক্ষা পদ্ধতি সম্পূৰ্ণভাৱে ছপা আৰু বৈদ্যুতিন মাধ্যমৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এই প্ৰযুক্তিগত মাধ্যমেৰে আন্তঃব্যক্তিগত যোগাযোগ আৰু প্ৰচলিত শিক্ষণৰ পৰিৱৰ্তন কৰা হয়।
(খ) সময় আৰু স্থানৰ স্বাধীনতা: এই শিক্ষাই সময়, স্থান, লিংগ, সম্প্ৰদায় আৰু ধৰ্মৰ সকলো বাধা পাৰ কৰি আগবাঢ়ে। ই শিক্ষাৰ্থীসকলক তেওঁলোকৰ নিজৰ গতি আৰু সুবিধা অনুসৰি পঢ়াৰ স্বাধীনতা দিয়ে।
(গ) দ্বৈত পথেৰে যোগাযোগ: ই এটা দ্বৈত পথেৰে যোগাযোগ সম্পন্ন হোৱা পদ্ধতি। ইয়াৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ্থীসকলে প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰাৰ লগতে আহৰণ কৰা জ্ঞানখিনি পুনৰ প্ৰদৰ্শন কৰিব পাৰে।
(ঘ) শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াৰ ব্যক্তিগতকৰণ: এই ব্যৱস্থাই শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াটোৰ ব্যক্তিগতকৰণক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, কিয়নো প্ৰতিজন শিক্ষাৰ্থীয়ে নিজৰ প্ৰয়োজন আৰু আগ্ৰহ অনুযায়ী পাঠ্যক্ৰম বাছি ল’ব পাৰে।
(ঙ) বৃহৎ সংখ্যক লোকক শিক্ষা প্ৰদান: দূৰ শিক্ষা হৈছে জ্ঞান, দক্ষতা আৰু আচৰণ প্ৰদানৰ এক পদ্ধতি, যি কম খৰচতে একে সময়তে বৃহৎ সংখ্যক শিক্ষাৰ্থীক তেওঁলোকে য’তে আছে তেনেকৈয়ে নিৰ্দেশিত কৰাটো সম্ভৱ কৰি তোলে। সেয়েহে ই ৰাষ্ট্ৰৰ বিকাশৰ বাবে এক শক্তিশালী আহিলা।
৬। দূৰ শিক্ষাৰ সংজ্ঞা দিয়া। এই শিক্ষা প্ৰদানৰ কেইটামান উপায় লিখা।
উত্তৰঃ দূৰ শিক্ষাৰ সংজ্ঞা:
বিভিন্ন শিক্ষাবিদৰ মতে, দূৰ শিক্ষাৰ অৰ্থ বিস্তৃত। সাধাৰণভাৱে ইয়াক এনেদৰে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰি:
পিটাৰৰ সংজ্ঞা অনুসৰি: “দূৰ শিক্ষা হৈছে জ্ঞান, দক্ষতা তথা আচৰণ প্ৰদানৰ এটা পদ্ধতি, য’ত শ্ৰম তথা সাংগঠনিক নীতিসমূহৰ বিভাজনৰ লগতে প্ৰযুক্তিগত মাধ্যমৰ বিস্তৃত ব্যৱহাৰৰ দ্বাৰা বিশেষকৈ উদ্দেশ্যমূলক বা উচ্চ গুণসম্পন্ন শিক্ষণ সামগ্ৰীক পুনঃপ্ৰস্তুতকৰণৰ দ্বাৰা বিকশিত কৰা হয়, যিয়ে একে সময়তে বৃহৎ সংখ্যক শিক্ষাৰ্থীক তেওঁলোকে য’তে থাকে তেনেকৈয়ে নিৰ্দেশিত কৰাটো সম্ভৱ কৰি তোলে। ই হৈছে শিক্ষণ তথা শিকনৰ এটা ঔদ্যোগিক ৰূপ।”
দূৰ শিক্ষা প্ৰদানৰ উপায়সমূহ (মাধ্যম):
দূৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰিবলৈ ব্যৱহৃত কেইটামান প্ৰধান উপায় বা আহিলা হ’ল:
(ক) ছপা সামগ্ৰী (Printed Materials): আত্ম-অধ্যয়নৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা পাঠ্যপুথি, মডিউল, ৱৰ্কবুক আদি।
(খ) শ্ৰৱণ-দৰ্শন আহিলা (Audio-Visual Aids): ৰেডিঅ’, দূৰদৰ্শন, শিক্ষামূলক চেনেলেৰে সম্প্ৰচাৰ কৰা বাৰ্তা আৰু ভিডিঅ’ সমল।
(গ) দূৰ সংযোগ আহিলা (Telecommunication Devices): ফোন, ভিডিঅ’ কনফাৰেন্সিং, ৱেবিনাৰ আৰু অনলাইন আলোচনা।
(ঘ) কম্পিউটাৰ আৰু ইণ্টাৰনেট: ই-মেইল, অনলাইন লার্নিং প্লেটফৰ্ম (MOOCs), ৱেবচাইট আৰু ম’বাইল এপ্লিকেচন।
(ঙ) সময়ে সময়ে মুখামুখি ভাৱ-বিনিময়: সীমিত পৰিসৰত শিকাৰু আৰু শিক্ষকৰ মাজত প্ৰত্যক্ষভাৱে পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱাৰ ব্যৱস্থা (Counselling Sessions)।
৭। মুক্ত শিক্ষা কি? মুক্ত শিক্ষাৰ লক্ষ্যবোৰৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ মুক্ত শিক্ষা (Open Education):
মুক্ত শিক্ষা হৈছে আধুনিক শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ এক সমান্তৰাল আৰু বিকল্প ৰূপ। এই শিক্ষাত গতানুগতিক আনুষ্ঠানিক শিক্ষাত থকা কঠোৰ নীতি-নিয়ম, অনুশাসন আৰু সীমাৱদ্ধতাসমূহৰ পৰা শিক্ষাৰ্থীসকলক সকাহ দিয়া হয়। ই এক নমনীয় ব্যৱস্থা, য’ত পাঠ্যক্ৰম, নামভৰ্তিকৰণ, অৰ্হতা, উপস্থিতি আৰু মূল্যায়ন আদিৰ ক্ষেত্ৰত শিথিলতা অনুসৰণ কৰা হয়। মুক্ত শিক্ষাই সমাজৰ সকলো ধৰণৰ ব্যক্তিৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিব পাৰে আৰু এই ব্যৱস্থা সাধাৰণতে মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় (Open University) আৰু মুক্ত বিদ্যালয়ৰ ধাৰণাৰ জৰিয়তে প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছে।
মুক্ত শিক্ষাৰ প্ৰধান লক্ষ্যসমূহ-
(ক) শৈক্ষিক সুযোগৰ প্ৰসাৰ: দেশৰ সমগ্ৰ নাগৰিককে, বিশেষকৈ বঞ্চিত শ্ৰেণী, কৰ্মৰত লোক আৰু মহিলাসকলক শৈক্ষিক সুযোগ-সুবিধা প্ৰদান কৰা।
(খ) উচ্চ শিক্ষাৰ সহজলভ্যতা: দেশৰ সৰহসংখ্যক নাগৰিকে যাতে ঘৰত থাকিয়ে উচ্চ শিক্ষা লাভ কৰে, তাৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) অধাৰুৱা শিক্ষা সম্পূৰ্ণ কৰা: অৰ্ধশিক্ষিত অৱস্থাতে কৰ্মত নিয়োজিত হোৱা ব্যক্তিসকলক তেওঁলোকৰ আধৰুৱা শিক্ষা সম্পূৰ্ণ কৰাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা।
(ঘ) সামাজিক বৈষম্য হ্ৰাস: সমাজৰ অসমানতাসমূহ হ্ৰাস কৰা তথা বৰ্ধিত ভাৰসাম্যহীনতা ৰোধ কৰা।
(ঙ) মিতব্যয়ী বিকল্প: শিক্ষাৰ গতানুগতিক ধাৰাটোৰ এক মিতব্যয়ী (Cost-effective) বিকল্প তৈয়াৰ কৰা।
(চ) ব্যক্তিগত সুবিধা: ব্যক্তিসকলৰ সুবিধা অনুযায়ী শিক্ষা প্ৰদান কৰা, যাতে তেওঁলোকে নিজৰ গতিৰে অধ্যয়ন কৰিব পাৰে।
(ছ) জ্ঞানৰ ব্যৱধান হ্ৰাস: সমাজৰ কেইজনমান শিক্ষিত আৰু অসংখ্য অশিক্ষিত ব্যক্তিৰ মাজত থকা জ্ঞানৰ ব্যৱধান হ্ৰাস কৰা।
(জ) বয়স্ক শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ: সমাজত বয়স্ক শিক্ষাৰ প্ৰসাৰতা অনা।
৮। মুক্ত বিদ্যালয় আৰু মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ মুক্ত বিদ্যালয় আৰু মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় ব্যৱস্থা হৈছে আধুনিক শিক্ষা প্রক্ৰিয়াৰ এটা অতি গুৰুত্বপূর্ণ অংগ। তলত মুক্ত বিদ্যালয় আৰু মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা হ’লঃ—
(ক) মুক্ত বিদ্যালয়ঃ অর্থনৈতিকভাৱে দুর্বল হোৱা হেতুকে আধাতে শিক্ষা এৰি কৰ্মৰত হোৱা বা কোনো ধৰণৰ শিক্ষা লাভ নকৰাকৈ কৰ্ম ক্ষেত্ৰত জড়িত হৈ পৰা ল’ৰা-ছোৱালীসকল শিক্ষা প্রদান কৰাৰ এক মহৎ লক্ষ্যৰে মুক্ত বিদ্যালয়ৰ ধাৰণাটোৰ জন্ম হৈছিল। এই লক্ষ্যৰে প্ৰথমখন বিদ্যালয় প্রতিষ্ঠা হৈছিল ১৯৭৯ চনত দিল্লীত। মুক্ত বিদ্যালয়ত নামভৰ্তিকৰণৰ ক্ষেত্ৰত বয়সৰ কোনো সীমা তথা বাধ্যবাধকতা নাথাকে।
ইয়াত শিক্ষার্থীসকলে নিজৰ ৰুচি অনুযায়ী শিক্ষণীয় বিষয়সমূহ বাছি ল’ব পাৰে; কেৱল শিক্ষার্থীসকলৰ পঢ়িব আৰু বুজিব পৰা ক্ষমতা থাকিব লাগে। এই বিদ্যালয়বোৰত বছৰত দুবাৰ পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত কৰা হয়। পৰীক্ষাবোৰত সম্পূর্ণৰূপে উত্তীর্ণ হ’লে শিক্ষার্থীসকলক বিদ্যালয় পৰিচালক মণ্ডলীয়ে প্রমাণ-পত্র প্রদান কৰে। পূৰ্বতে মুক্ত বিদ্যালয় ব্যৱস্থাটো কেন্দ্রীয় বিদ্যালয় সংগঠনৰ সৈতে যুক্ত হৈ আছিল যদিও পিছত ১৯৮৯ চনত এই ব্যৱস্থাটোৱে স্বায়ত্ত-শাসনৰ ক্ষমতা লাভ কৰে।
(খ) মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়ঃ ১৯৬৯ চনত ইংলেণ্ডত হেৰল্ড উইলছনৰ কাৰ্যকালত প্রথম
বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আৰম্ভণি হয়। এই বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্রথম আচার্য আছিল লর্ড ক্রাউথাৰ আৰু উপাচার্য আছিল ছাৰ ওৱাল্টাৰ পেৰী। মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় ব্যৱস্থাটো উচ্চ শিক্ষা সম্প্ৰসাৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ এটা গুৰুত্বপূর্ণ প্রচেষ্টা। বিভিন্ন কৰ্মৰত পুৰুষ-মহিলা অথবা কলেজীয়া শিক্ষা ল’বলৈ অসমর্থ হোৱা ব্যক্তি, গৃহিণী আদিক এই ব্যৱস্থাই শিক্ষা আহৰণৰ সুযোগ প্রদান কৰিছে। মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়ত নামভৰ্তিকৰণৰ ক্ষেত্ৰত বয়সৰ কোনো সীমা নাথাকে। এই বিশ্ববিদ্যালয়ে পৰম্পৰাগত শিক্ষাৰ সৈতে আধুনিক শিক্ষাৰ সম্বন্বয় ঘটাই শিক্ষা দান আৰু গ্রহণ প্রক্ৰিয়াটো সহজ কৰি তুলিছে। মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়ে বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰচাৰ মাধ্যম, দৃশ্য-শ্রাব্য আহিলা আৰু মুদ্রণ সামগ্ৰীৰে শিক্ষাদান কৰে। তদুপৰি প্রয়োজন সাপেক্ষে শিক্ষার্থীসকলক ব্যক্তিগত নির্দেশনা তথা পৰামৰ্শও প্রদান কৰে।
৯। মুক্ত শিক্ষাৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ মুক্ত শিক্ষাৰ সবলতা আৰু দুৰ্বলতাসমূহ হৈছেঃ—
সবলতাঃ
(ক) মুক্ত শিক্ষা ব্যৱস্থাই উচ্চ শিক্ষাক কর্মৰত ব্যক্তি, গৃহিণী তথা ৰক্ষণশীলতা বা অন্যান্য কাৰণত শিক্ষা লাভ কৰিবলৈ অসমৰ্থ হোৱা ব্যক্তিসকলৰ একেবাৰে ওচৰলৈ লৈ যায়।
(খ) এই শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা দুৰ্গম, পাহাৰীয়া তথা ভিতৰুৱা গ্ৰাম্যাঞ্চলত বাস কৰা লোকসকলৰ উপৰি জীৱনত আগতীয়াভাৱে শিক্ষা লাভৰ পৰা বাদ পৰা বয়সীয়া লোকসকলেও শিক্ষা লাভ কৰিব পাৰে।
(গ) এই শিক্ষা ব্যৱস্থাত শিক্ষার্থীয়ে গতানুগতিক শিক্ষাত খৰচ হোৱা ধনৰ তিনিভাগৰ এভাগহে ব্যয় কৰিবলগীয়া হয়।
(ঘ) এই শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ অৰ্হতা সম্পর্কীয় চৰ্তসমূহ অতি নমনীয় হোৱাত ইয়াত নামভৰ্তিকৰণ তেনেই সহজ।
(ঙ) ইয়াত সময়ৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট শিথিলতা থাকে কিয়নো ইয়াত এবছৰীয়া পাঠ্যক্রম শিক্ষার্থীসকলে চাৰি বছৰত শেষ কৰিব পাৰে।
(চ) ইয়াৰ পাঠ্যক্রমসমূহ যথেষ্ট সু-সংগঠিত; অর্থৱহ আৰু ফলপ্রসূ।
(ছ) ইয়াত আন্তঃবিষয়ক দৃষ্টিভংগী গ্রহণ কৰা হয়।
(জ) ইয়াৰ প্ৰায়বোৰ পাঠ্যক্রমেই চাকৰিমুখী বা নিয়োগভিত্তিক আৰু সেৱাভিত্তিক।
(ঝ) ইয়াত যিহেতু শিক্ষার্থীসকলক আত্ম-শিক্ষণ আহিলাসমূহ প্রদান কৰা হয় সেয়েহে এই শিক্ষাই আত্ম-অধ্যয়নক উৎসাহিত কৰে।
(ঞ) এই ব্যৱস্থাত পাঠ্যক্ৰমৰ আহিলা বা শিক্ষণ সামগ্রীসমূহ পেছাদাৰী বিশেষজ্ঞসকলৰ দ্বাৰা প্রস্তুত কৰা হয়।
(ট) ইয়াৰ মূল্যায়ন প্রক্ৰিয়াটো অবিৰত আৰু ব্যাপক।
(ঠ) ইয়াত ব্যক্তিগত সান্নিধ্য তথা যোগাযোগৰ লগতে নির্দেশনাৰ ব্যৱস্থাও থাকে।
মুক্ত শিক্ষাৰ দুৰ্বলতাসমূহঃ
(ক) মুক্ত শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ অধ্যয়ন কেন্দ্ৰৰ সংখ্যা নিচেই কম হোৱাত ইয়াৰ সম্প্ৰসাৰণত জটিলতা দেখা যায়।
(খ) সমাজৰ বঞ্চিত শ্ৰেণীৰ লোকসকলে এই শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ পৰা অধিক সুবিধা লাভ কৰিব নোৱাৰে।
(গ) এই শিক্ষা ব্যৱস্থাই দেশৰ সকলো দুর্গম তথা অনুন্নত অঞ্চলসমূহ স্পর্শ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই।
(ঘ) ইয়াৰ পাঠ্যক্রমসমূহ উচ্চমানৰ হোৱা হেতুকে এইব্যৱস্থাটো নগৰাঞ্চলৰ জনগণৰ মাজতে সীমাৱদ্ধ হৈ থকা দেখা যায়।
(ঙ) ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰধানকৈ মধ্যবিত্ত শ্রেণীটোহে লাভাৱান্বিত হোৱা দেখা যায়।
(চ) ইয়াৰ প্ৰায়বোৰ অধ্যয়ন কেন্দ্ৰৰে সা-সুবিধাবোৰ নিম্নমানৰ হোৱাৰ লগতে সেৱা আগবঢ়োৱা ব্যক্তিৰ সংখ্যা কম। তদুপৰি এই কেন্দ্ৰবোৰৰ সকলোবোৰ নিৰ্দেশক অভিজ্ঞ নহয়।
(ছ) ইয়াত আগবঢ়োৱা ব্যক্তিগত সান্নিধ্যৰ কাৰ্যসূচী যথাযোগ্য নোহোৱাত শিক্ষার্থীসকলে সম্পূর্ণৰূপে লাভাৱান্বিত হ’ব নোৱাৰে।
(জ) ইয়াৰ শিক্ষণ পদ্ধতি আনুষ্ঠানিক শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ পৰা অধিক ভিন্ন নহয়।
(ঝ) ইয়াৰ পৰামৰ্শমূলক পদ্ধতি আৰু পুনৰুৎপাদন প্রক্রিয়াটো পর্যাপ্তধৰণৰ নহয়।
(ঞ) মুক্ত শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মুখ্য কাৰ্যালয় তথা প্ৰায়বোৰ আঞ্চলিক কেন্দ্র সম্পূর্ণৰূপে সক্রিয় তথা সহায়কাৰী নহয়।
(ট) মুক্ত শিক্ষাৰ শিক্ষক তথা নির্দেশকসকলে মূল্যায়ন-পত্রসমূহ সময়মতে প্ৰেৰণ কৰা দেখা নাযায়।
(ঠ) ইয়াত শিক্ষার্থীসকলে সাধাৰণতে শিক্ষণ সামগ্রীসমূহ আৰু কাৰ্যবিৱৰণী সময়মতে লাভ নকৰাত সময়ৰ অপচয় হৈ নির্দিষ্ট সময়ত পাঠ্যক্রম সম্পূর্ণ কৰিবলৈ সমর্থ নহয়।
কার্যাৱলী-৪ (পৃষ্ঠা নং ৬৬)
১। দূৰত্ব শিক্ষা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ দূৰত্ব শিক্ষা (Distance Education) হৈছে এক শৈক্ষিক প্ৰণালী, য’ত শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ মাজত স্থান বা সময়ৰ ব্যৱধান থাকে আৰু এই ব্যৱধান অতিক্ৰম কৰিবলৈ আধুনিক যোগাযোগ মাধ্যম আৰু প্ৰযুক্তিৰ সহায় লোৱা হয়। এই শিক্ষা ব্যৱস্থাত সাধাৰণ শ্ৰেণীকোঠাত উপস্থিত থকাৰ কোনো প্ৰয়োজন নাথাকে। শিক্ষাৰ্থীয়ে নিজৰ সুবিধা অনুযায়ী, ঘৰত থাকি বা আন কোনো স্থানৰ পৰা পাঠ্যক্ৰম গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। ইয়াত ছপা সামগ্ৰী, অনাময় শিক্ষা (Online Learning), দূৰদৰ্শন, ৰেডিঅ’ আদিৰ দৰে বিভিন্ন মাধ্যম ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
২। দূৰত্ব শিক্ষাৰ এটা সংজ্ঞা দিয়া।
উত্তৰঃ দূৰত্ব শিক্ষাৰ এক বহুলভাৱে গ্ৰহণযোগ্য সংজ্ঞা হৈছে:
“দূৰত্ব শিক্ষা হৈছে এক পদ্ধতি, য’ত শিক্ষক আৰু শিক্ষাৰ্থীৰ মাজত ভৌগোলিক ব্যৱধান থাকে, আৰু এই ব্যৱধানৰ বাবে তেওঁলোকে সঘনাই মুখামুখি হ’ব নোৱাৰে। এনেক্ষেত্ৰত, শিক্ষাৰ প্ৰদান আৰু গ্ৰহণৰ বাবে সংবাদ মাধ্যম আৰু প্ৰযুক্তিৰ (যেনে- ছপা সমল, অডিঅ’, ভিডিঅ’ আৰু ইণ্টাৰনেট) ব্যৱহাৰ কৰা হয়।”
৩। মুক্ত শিক্ষা কাক কোৱা হয়?
উত্তৰঃ মুক্ত শিক্ষা (Open Education) হৈছে এক নমনীয় (flexible) শিক্ষা ব্যৱস্থা, যি শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিব বিচৰা লোকসকলৰ বাবে প্ৰৱেশ আৰু অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰত থকা বাধা আৰু কঠোৰ নিয়মসমূহ দূৰ কৰে।
মুক্ত শিক্ষা ব্যৱস্থাই বিশেষকৈ সেইসকল লোকক উচ্চ শিক্ষা লাভৰ সুবিধা দিয়ে, যিসকলে বয়স, পূৰ্বৰ অৰ্হতা, কৰ্মৰ হেঁচা বা ভৌগোলিক দূৰত্বৰ বাবে গতানুগতিক শিক্ষানুষ্ঠানত যোগ দিব নোৱাৰে। এই ব্যৱস্থা সাধাৰণতে দূৰত্ব শিক্ষা প্ৰণালীৰে পৰিচালিত হয়, আৰু এই কাৰণেই ইয়াক প্ৰায়ে মুক্ত আৰু দূৰত্ব শিক্ষা (Open and Distance Learning – ODL) বুলি কোৱা হয়। ইয়াৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্য হ’ল নামভৰ্তিৰ ক্ষেত্ৰত থকা নমনীয়তা (Flexibility in Admission) আৰু শিক্ষা গ্ৰহণৰ সময়সীমাৰ স্বাধীনতা।
৪। মুক্ত বিদ্যালয়ৰ শিক্ষার্থী কোন হ’ব পাৰে?
উত্তৰঃ আধাতে বিদ্যালয় এৰি কৰ্মৰত হোৱা ল’ৰা-ছোৱালী বা ব্যক্তি, গৃহিণী, সমাজৰ আর্থিকভাৱে দুর্বল শ্ৰেণীৰ লোক যিসকলে আর্থিক অৱস্থাৰ বাবে আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ পৰা বঞ্চিত হয়; তেনেধৰণৰ লোকসকলৰ শিক্ষার্থী হয়।
৫। মুক্ত বিদ্যালয় স্থাপন কৰাৰ উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ সমাজৰ আর্থিকভাৱে দুর্বল শ্ৰেণীৰ ল’ৰা-ছোৱালীসকলে কম বয়সতে কর্মত নিযুক্ত হোৱাৰ বাবে তেওঁলোক আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ পৰা বঞ্চিত হয়। এনেদৰে কৰ্মক্ষেত্ৰত সোমাই আধাতে শিক্ষা এৰা ল’ৰা-ছোৱালীবোৰক শিক্ষা প্ৰদানৰ সুবিধার্থে মুক্ত বিদ্যালয় স্থাপন কৰা হয়।
৬। মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় প্রথমতে ভাৰতৰ ক’ত আৰু কেতিয়া স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮২ চনত অন্ধ্র প্রদেশত।
৭। অসমত স্থাপন কৰা মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়খনৰ নাম কি ৰখা হৈছে?
উত্তৰঃ কৃষ্ণকান্ত সন্দিকৈ ৰাজ্যিক মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয়।
দ্বাদশ শ্ৰেণী শিক্ষা অধ্যায় ২ – সঘনাই সোধা প্ৰশ্ন
Get Free NCERT PDFs
If you want to download free PDFs of any chapter, click the link below and join our WhatsApp group:
